Woensdag op de fiets naar de Maeni school om de laatste twee klassen te instrueren en controleren. In totaal zien we op deze school 514 kinderen waarvan er 158 ( 31%) naar de kliniek komen of al gekomen zijn. Dom genoeg vergeten voetballen te kopen. Het schoolhoofd belooft het morgen te gaan doen. Op weg naar de kliniek danst een groepje jongens ons tegemoed. Ze zingen, zwaaien met takken en de voorste heeft armbanden met bellen om: Het besnijdenisseizoen is begonnen.
De ziekenhuistuinmannen zijn tot aan de dental clinic gekomen met hun arbeid. Ze zijn al weken in de weer, twee man met een soort miniatuur zeis die ze diep gebogen hanteren en twee man met een hark van samengebonden takken. Heel langzaam trekken zij het terrein over, gras en afval opwerpend en weer verzamelend. Het gras groeit hier hard, wanneer het eind van het terrein eindelijk bereikt is kunnen ze vooraan opnieuw beginnen.
Tussen de scholieren door meldt zich een moeder met een baby van 1 maand oud. Zo jong zie je zelden patienten in de behandelstoel. Een flink opgezwollen speekselklier van een overmaat aan vocht verlost.
Donderdag vroeg opgestaan om Kimilili en het ziekenhuisterrein te filmen. Rodgers brengt de NRC weekeditie voor het buitenland mee. Er zijn in Kimilili geen postbodes, wie post verwacht informeert op het postkantoor. Wie vaak post verwacht neemt een postbus. Aangezien straatnamen en huisnummers ontbreken geldt de postbus tevens als woonadres. Klas 3 van de Maeni school komt letterlijk aangemarcheerd. De onderwijzer vraagt om een check up voor zichzelf, in de praktijk betekent dat naar een paar rotte kiezen kijken waar vooral niets aan gedaan mag worden. In de middag herhaalt dit zich, alleen is de nood bij de onderwijzeres dusdanig gestegen dat het pijnlijke element er uit mag.
Dokter Oscar, de medical officer in charge, de medisch directeur, verzorgt een rondleiding door het ziekenhuis. Er zijn drie wards, slaapzalen. Een voor de kinderen met hun moeders, een voor de vrouwen en een kleinere zaal voor de mannen. Het is even schrikken. Wat roesten kan roest en wat bladderen kan bladdert. Het is op het moment niet erg druk. Iedere patient heeft een eigen bed ter beschikking. In drukke tijden moeten de bedden met een of twee anderen gedeeld worden. De pensionprijs bedraagt 30 KShilling (30 cent) per dag inclusief drie eenvoudige maaltijden. De bedden staan dicht op elkaar met hier en daar een zuurstofcilinder er tussenin. In elke zaal is dag en nacht een verpleegkundige aanwezig. De meeste patienten zijn opgenomen wegens de complicaties van malaria, luchtweginfecties en ondervoeding en kunnen na een dag of drie weer naar huis. Op de vrouwenzaal zijn veel patiënten opgenomen met complicaties rond de bevalling. De meeste bevallingen vinden in Kenia thuis plaats onder begeleiding van een tba, een traditional birth attendant, een zelf benoemde deskundige op het gebied van bevallingen. Gaat het mis dan wordt de moeizame reis naar het ziekenhuis ondernomen waar de midwife, verloskundige, zitting houdt. Komt die er niet uit rest de keizersnede. Bevallen in Kenia is seizoensarbeid, negen maanden na de kerstvakantie, wanneer de in de stad werkende mannen even thuis zijn en de schoolmeisjes thuis rondhangen, is het topdrukte. Het ziekenhuis beschikt over een operation theatre, een operatiekamer. Deze is met twee van de slaapzalen door de Rotary doctors gefinancierd. De ruimte wordt zo veel mogelijk schoongehouden en mag alleen met laarzen betreden worden. De ernaast gelegen uitslaapkamer is tevens bezemkast, de kleedkamer ook opslagruimte. Op de gang staan een aantal kisten met appartuur uit Nederland. Wat er precies in zit schijnt niemand te weten. In aparte barakken zijn de diverse poliklinieken ondergebracht. Een voor kinderen onder de vijf jaar voor wie de zorg gratis en een voor Hiv patienten, die ook niet voor hun behandeling hoeven te betalen. Daarnaast een groter gebouw met verschillende spreekkamers voor een fysiotherapeut die ook het gipswerk doet, de verloskundige, en de clinical officers. Er is een injectiekamer, een kleine operatiekamer, een vaccinatieruimte en een onder golfplaten gehuisveste keuken. Op een houtvuur staat een grote pan bonen te pruttelen. De medicijnvoorziening baart zorgen. De met dikke tralies afgesloten apotheek moet regelmatig nee verkopen omdat de voorraad niet tijdig is aangevuld. Toch wil Oskar niet klagen, de huidige regering heeft de budgetten voor de gezondheidszorg aanzienlijk verhoogd. Er ligt misschien zelfs nieuwbouw in het verschiet. De polikliniek houdt geen patientendossier bij. De behandelingen en medicatie worden in een speciaal schriftje geschreven dat de patienten elk consult mee moeten nemen, ook als zij elders behandeld worden. Het electronische patienten dossier, de droom van de Nederlandse gezondheidszorg, op papier in praktijk gebracht. Het laboratorium onderzoekt dagelijks honderden bloed- en urinemonsters. Vooral op malariaparasieten. Gevaarlijk afval wordt op het terrein in een oven verbrand. Het overige afval belandt in een kuil naast de lekkende watertoren.
Mieke Visser komt logeren. Vele jaren Afrika ervaring leveren mooie en treurige verhalen op. Over onnodige sterfgevallen, verspilde geldstromen, geweld en corruptie, maar ook over successen en geluk.
Vrijdagmorgen komen de kinderen die op de dag van hun geplande behandeling ziek waren. Daar komt nog een lelijk gevallen jongetje bij. Daarna naar de doktersploeg in Makhanga. Een klapband halverwege is het laatste wapenfeit van de Raja fiets. Wel bij een fietsenmaker voor de deur. Hij probeert een reparatie maar het resulteert in een nieuwe binnen en buitenband. De afscheidsborrel is traditiegetrouw op het terras van het Mount Crest hotel. Een laatste gang naar de IcFem, een laatste biertje op de waranda, een laatste maal van Joseph. Morgen vroeg op om het vliegtuig naar Nairobi te halen.
Slotbeschouwing
Uit de 13 berichten van de afgelopen weken kan worden opgemaakt dat het verblijf in Kimilili in al zijn facetten erg goed bevallen is.
Dat is echter niet het belangrijkste. Dat is het antwoord op de vraag of het tandartsenproject zo als het nu wordt uitgevoerd zinvol is, daarbij er voor het gemak vanuit gaande dat de tandheelkunde als een waardevol deel van de gezondheidszorg mag worden beschouwd. De tandheelkundige zorg staat in Kenia door gebrek aan geld en mankracht op een laag pieil. Dat zal voorlopig niet veranderen. Nu al trekken veel van de in Kenia opgeleide tandartsen naar het buitenland. Plannen in de westerse wereld om door een selectief toelatingsbeleid alleen nog hoog opgeleide immiganten toe te laten zal dit alleen maar erger maken. Van verdringing van de lokale zorgverlening door het project is dan ook geen sprake. Het project is gericht op de jeugd die door voorlichting, preventieve zorg en conserverende behandelingen met een goede tandheelkundige startkwalificatie de volwassenheid in kan. Naarmate er ruimte komt om meer scholen in het programma op te nemen gaat dat voor steeds meer kinderen in Kimilili gelden. Daarnaast is er voor de volwassenen in nood nog de gesubsidieerde extractietang. Conclusie: het project heeft zeker zin. De volgende vraag is of het projekt niet met lokale krachten goedkoper kan worden uitgevoerd. Technisch gezien absoluut. Een Coho is voldoende gekwalifieerd om 99% van de noodzakelijke behandelingen zelfstandig uit te voeren. Alleen al het heen en weer vliegen van een tandarts uit Nederland is kostbaarder dan een half jaarsalaris van een Coho. Blijft over het managen van het project. Ervaringen elders hebben helaas geleerd dat loslaten vaak tot ineenstorten leidt. Geldt altijd al Stalins wijsheid dat controle beter is dan vertrouwen, in Kenia geldt dat in versterkte mate. Bovendien zorgen de Nederlandse artsen en tandatsen voor de nodige public relations die de geldstroom naar het project gaande houden. Helemaal loslaten lijkt dus niet verstandig, wel kan door minder vaak tandartsen in te vliegen geld worden vrij gemaakt om meer lokale krachten aan te stellen. Daardoor wordt het bereik van het project
vergroot. Het is wel zielig voor de arts van het jeepline project, die dan de avonden in eenzaamheid moet slijten maar ook voor de tandartsen in Nederland, die een kleinere kans maken op een unieke ervaring met de gezondheidszorg in het fantastische Kenia
Met veel plezier heb ik de afgelopen weken mijn ervaringen in Kimilili opgeschreven en rondgestuurd. Ervaringen zijn nooit objectief en nooit volledig. Het is slechts een persoonlijke indruk. Ik wil u bedanken voor de aandacht en vooral alle reacties en vragen. Zij hebben zeer geholpen bij het schrijven van de dertien berichten.
Met het hele gezin, AnneLoes is met de 4 kinderen inmiddels in Nairobi gearriveerd, gaan we de komende week op safari en blijven daarna nog een week in Tiwi Beach aan de kust ten zuiden van Mombasa.
Vanuit een door drie roeiers aangedreven vissersboot zien we veel vogels en zowaar een nijlpaard. Hoewel Kisumu aan het meer ligt is er langs de oever niets van de stad te zien. Een vervallen en ontoegankelijk industrieterrein, ooit het toonbeeld van de florerende handel met Uganda, vormt een onneembare barrière. De ultieme uitdaging voor een projectontwikkelaar. De boot legt aan op Hippopoint, de plek waar twee keer per dag de nijlpaarden in en uit het waterstappen. Tot op heden zagen we ze enkel rijden, maar hier zijn ze in het echt te ontmoeten: rondtrekkende hippies op leeftijd, dit maal in een omgebouwde oude brandweerwagen. In vier jaar van Rudesheim naar Zuid-Afrika en nu alweer twee jaar op de weg terug. Een doorgroefd gezicht en de trage motoriek van de habituele blower. Ze staan al weken op deze plek, zijn heel vriendelijk en hebben een mooi verhaal.
Donderdag, klas een is kennelijk wat laat van school vertrokken: om negen uur is er nog geen kind te zien. Druk is het wel op het ziekenhuisterrein. Het is vandaag de dag van de volksgezondheid, wat betekent dat op veel plaatsen gratis gezondheidszorg wordt geleverd. De propaganda hiervoor is niet aan dovemansoren gericht geweest. Ruim 400 mensen, vooral vrouwen en kinderen, verdringen zich voor een vijftal tafels die in het gras staan opgesteld. Achter elke tafel twee verpleegkundigen die malariaprofylaxe uitdelen. Het is wel gratis maar het gaat niet zonder bureaucratie. Er moeten eerst forulieren worden ingevuld. Kenianen zijn er dol op. Formulieren, stempels en out-patients boeken. Er wordt van alles en nog wat vastgelegd. Een bezoek aan een polikliniek gaat niet zonder een schriftje waarin diagnose en medicatie worden genoteerd. In het het out-patient boek worden naam, leeftijd, adres, diagnose en eigen bijdage vastgelegd. Elke getrokken kies in de dental clinic levert ook een regel verslaglegging op. De vraag wat er met al die gegevens gebeurt kan niemand beantwoorden. Het lijkt ook haast onmogelijk iets te doen met alle boeken vol met dichtbeschreven pagina’s. Automatisering is, voor alle duidelijkheid, in de gezondheidszorg van Kimilili nog niet doorgedrongen.
’s Middags naar de Maeni primary school om groep 7 en groep 8 te instrueren en te controleren. Er zijn duidelijk verschillen met de Matili Fym school. Als eerder gemeld zitten er duidelijk minder scheuren in de schooluniformen. De lessen zijn hier in de hoogste groepen geheel in het engels, officieel verplicht, maar veel scholen lichten hier de hand mee met als, waarschijnlijk terechte, motivatie dat de kinderen het engels onvoldoende machtig zijn. Veel kinderen op deze school hebben boeken en schriften, de bankjes op de vorige waren vrijwel leeg. De schoolgebouwen zijn vergelijkbaar. Kale barakken met open ramen waar wind en regen vrij spel hebben. De gebitten van de kinderen zijn hier iets beter onderhouden, morgen komen ruim 20 leerlingen voor behandeling.
De digitale editie van de NRC meldt dat de fietsenimport uit Azië sterk stijgende is. Hoedt u echter voor het merk Raja, hedenmiddag zakte de toch niet al te zware assistente finaal door de bagagedrager.
AnneLoes 